افغانستان، کشوری با تاریخ پرفرازونشیب در قلب آسیا، همواره در تعامل و تأثیر متقابل با کشورهای پیرامونی خود قرار داشته است. موقعیت جغرافیایی خاص این سرزمین باعث شده تا در طول تاریخ، میدان عبور فرهنگ‌ها، ادیان، اقوام و امپراتوری‌های گوناگون باشد. در این نوشتار، به بررسی روابط تاریخی افغانستان با کشورهای همسایه شامل ایران، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و چین پرداخته می‌شود.
افغانستان و ایران نه‌تنها همسایه‌اند، بلکه بخشی از یک حوزه تمدنی گسترده به شمار می‌روند که قرن‌ها در سایه زبان، دین، هنر و سیاست با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند. در دوران امپراتوری‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی، بخش‌هایی از افغانستان امروزی تحت سلطه ایران باستان بود. پس از ورود اسلام، زبان فارسی دری به زبان رسمی نواحی شرقی ایران تبدیل شد و ادبیاتی غنی پدید آمد که شاعران بزرگی همچون فردوسی، مولوی، سنایی و بیدل را در هر دو سوی مرز به هم پیوند داد. در دوران تیموریان و صفویان، تعاملات سیاسی، مذهبی و فرهنگی میان دو سرزمین عمیق‌تر شد. بسیاری از عالمان، هنرمندان و معماران ایرانی به افغانستان رفت‌وآمد داشتند. در دوره معاصر نیز اگرچه مرزهای سیاسی گاه موجب فاصله شده‌اند، اما ریشه‌های فرهنگی و زبان مشترک هنوز پیوندی ناگسستنی میان دو ملت برقرار کرده است.
مرز میان افغانستان و پاکستان، که به خط دیورند شهرت دارد، نه‌تنها یک مرز سیاسی بلکه محل زندگی میلیون‌ها پشتون و بلوچ با روابط خونی، قومی و زبانی است. پیش از استقلال پاکستان، نواحی شمال‌غربی هند بریتانیایی دارای روابط گسترده فرهنگی و اقتصادی با افغانستان بودند.
پس از ۱۹۴۷ و تشکیل کشور پاکستان، روابط دو کشور فراز و فرود بسیاری را تجربه کرده است. از یک سو پیوندهای مذهبی، زبانی (اردو، پشتو) و فرهنگی وجود دارد و از سوی دیگر، مسائل مرزی، پناهندگان و رقابت‌های سیاسی گاهی موجب تنش شده است. با این حال، بازارهای مشترک، آموزش دینی و تبادلات انسانی هنوز هم پیوندی ناگسستنی میان ملت‌ها ایجاد کرده است.
روابط افغانستان و تاجیکستان بر پایه زبان، مذهب و تاریخ مشترک شکل گرفته است.
فارسی دری، که زبان رسمی افغانستان است، در تاجیکستان نیز با نام فارسی تاجیکی رایج است. هر دو کشور میراث‌دار تمدن سامانیان‌اند که از اولین حکومت‌های بزرگ فارسی‌زبان به‌شمار می‌رود.
ادبیات کلاسیک فارسی، شاعران مشترک، و فرهنگ مردمی، پیوندهایی ناگسستنی میان این دو ملت ایجاد کرده‌اند. بلخ و بدخشان افغانستان و خجند و پنجکنت تاجیکستان، در گذشته در محدوده‌ای فرهنگی واحد قرار داشتند.
در دوره شوروی، مرزهای سیاسی سعی در قطع این پیوندها داشتند، اما سقوط شوروی باعث شد تا بار دیگر زبان، فرهنگ و حتی دین، روابط مردم دو کشور را تقویت کند.
پس از ۱۹۴۷ و تشکیل کشور پاکستان، روابط دو کشور فراز و فرود بسیاری را تجربه کرده است. از یک سو پیوندهای مذهبی، زبانی (اردو، پشتو) و فرهنگی وجود دارد و از سوی دیگر، مسائل مرزی، پناهندگان و رقابت‌های سیاسی گاهی موجب تنش شده است. با این حال، بازارهای مشترک، آموزش دینی و تبادلات انسانی هنوز هم پیوندی ناگسستنی میان ملت‌ها ایجاد کرده است.
تاریخ افغانستان و ازبکستان ترکیبی از همکاری‌های علمی و فرهنگی، و رقابت‌های نظامی بوده است.
ازبک‌ها، به‌ویژه در دوره‌های تیموریان و شیبانیان، نقش برجسته‌ای در تاریخ شمال افغانستان ایفا کردند. بسیاری از مناطق بلخ، فاریاب، جوزجان و مزار شریف در زمان‌هایی تحت حکومت خان‌های ازبک قرار داشتند.
از سوی دیگر، شهرهای فرهنگی چون بخارا، سمرقند و بلخ، محل تدریس علما و صوفیان بزرگی چون امام بخاری، خواجه عبدالله انصاری و مولانا جامی بودند. ارتباطات تجاری و فرهنگی در جاده ابریشم بین دو کشور گسترده بود.
در عصر حاضر، زبان ازبکی در شمال افغانستان رایج است و مهاجرت‌های گسترده خانوادگی روابط مردم را زنده نگه داشته‌اند.
ترکمنستان و افغانستان، به‌ویژه در مناطق مرزی، تاریخ مشترکی بر پایه زندگی عشایری و تجارت دارند.
اقوام ترکمن از دیرباز در شمال افغانستان ساکن شده‌اند. این اقوام به دامداری، تجارت اسب و صنعت فرش شهرت دارند. روابط قبیله‌ای و خانوادگی میان ترکمن‌های دو سوی مرز هنوز هم ادامه دارد.
در دوره‌های گذشته، ترکمن‌ها به‌عنوان جنگجویانی ماهر و تاجرانی ماهر در مسیر جاده ابریشم شناخته می‌شدند. امروزه نیز پروژه‌هایی مانند خط لوله گاز TAPI و خطوط راه‌آهن مرزی نشانه‌های ادامه همکاری بین دو کشورند.
مرز باریکی به نام دالان واخان افغانستان را به چین متصل می‌کند؛ مرزی کوچک با تأثیر بزرگ.
این مسیر کوهستانی بخشی از مسیر تاریخی جاده ابریشم بوده که کاروان‌های تجاری، زائران بودایی و پژوهشگران از آن عبور می‌کردند. افغانستان واسطه‌ای بود میان تمدن هند، چین و ایران.
در دوره‌های باستان، آموزه‌های بودا از هند به چین از طریق افغانستان منتقل شد. همچنین، آثار تاریخی بودایی در بامیان و ننگرهار نشانگر تأثیر فرهنگی چین باستان‌اند.
در سال‌های اخیر، چین تلاش کرده است با پروژه‌هایی مانند “یک کمربند – یک راه” دوباره این مسیرها را احیا کند و همکاری اقتصادی با افغانستان گسترش یابد.
افغانستان در طول تاریخ نه فقط کشور مستقل، بلکه بخشی از شبکه بزرگ‌تری از تمدن‌های منطقه بوده است. روابطش با ایران، پاکستان، کشورهای آسیای مرکزی و چین نشان می‌دهد که سرنوشت این سرزمین همیشه با همسایگانش گره خورده است. آگاهی از این گذشته مشترک می‌تواند بستری برای احترام متقابل، صلح و همکاری در آینده فراهم آورد.
نشانی ما در اینستاگرام
نشانی ما در تلگرام
نشانی ما در فیسبوک
025-38740552
989192524877+
